Μορφολογικά στοιχεία στην αρχιτεκτονική παράδοση της Πάρου

Στην πορεία της κατοίκησης τόσο των σπιτιών, όσο και των παραδοσιακών οικισμών, εμφανίζονταν προβλήματα και αυξανόμενες ανάγκες, τα οποία έλυναν οι κάτοικοι με μαεστρία και εφευρετικότητα, μέσω της παρατήρησης και με γνώμονα την οικονομία υλικών πόρων αλλά και δυνάμεων (ενέργειας). Δημιουργήθηκαν, έτσι, στοιχεία και μορφές, που, η γενίκευση της χρήσης τους στην πάροδο των χρόνων, οδήγησε στο να αποτελούν χαρακτηριστικά άμεσα συνυφασμένα με την αρχιτεκτονική δημιουργία στον παραδοσιακό νησιωτικό οικισμό.

1. Απότμηση γωνιών: Κατά την οικοδόμηση, για τη διευκόλυνση της κίνησης των φορτωμένων ζώων στα στενά σοκάκια του οικισμού δημιουργείται μία απότμηση στις γωνίες των κτηρίων, σε ύψος λίγο μεγαλύτερο από το ύψος του ανθρώπου.

2. Διαβατικά ή Σκεπαστά: Πρόκειται για κατασκευές (βεράντες ή δωμάτια) πάνω από τα σοκάκια του οικισμού. Η ανέγερσή τους γινόταν είτε μέσω της απλής εγκάρσιας γεφύρωσης του περάσματος είτε με την χρήση δύο βόλτων και τη γεφύρωση του μεταξύ τους ανοίγματος δια της κατασκευής πατώματος και τοίχων. Οι υπερυψωμένες αυλές χρησιμοποιούνταν ως είσοδοι στους ορόφους των κτηρίων, ενώ η δημιουργία δωματίου, επιτρεπόταν, μόνον εφόσον δεν παρεμποδιζόταν η θέα, ο ηλιασμός και ο αερισμός κάποιας άλλης κατοικίας.

3. Εξωτερικές σκάλες: Χρησιμοποιούνται για την πρόσβαση στους ορόφους των διώροφων κτηρίων του οικισμού, καθώς σπάνια απαντώνται εσωτερικές σκάλες στα κτίρια της Μάρπησσας, συχνά λόγω και του θεσμού της οριζόντιας ιδιοκτησίας. Είναι λιθόκτιστες, με επίχρισμα σοβά, με ξύλινα κάγκελα, λιθόκτιστο στηθαίο ή ακόμη και χωρίς αυτά. Οι διαστάσεις τους είναι οι ελάχιστες δυνατές, ώστε να μην καταλαμβάνουν ζωτικό χώρο από τον οικισμό ή το κτήριο.

4. Καμάρες ή «βόλτα» και Αντηρίδες: Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνταν για την ενίσχυση της στατικότητας των τοίχων. Πρόκειται για τοιχοποιίες πλήρεις (αντηρίδες) ή με τοξοειδές άνοιγμα (βόλτα), κατασκευασμένες κάθετα στον τοίχο ή στους τοίχους που επρόκειτο να στηρίξουν. Τα βόλτα ενίσχυαν τη στατικότητα τοίχων παράλληλα κατασκευασμένων, αφήνοντας ελεύθερο προς χρήση τον χώρο κάτω από το τόξο, ενώ οι αντηρίδες χρησιμοποιούνταν όταν δεν υπήρχε άλλος τοίχος απέναντι.

5. Μαρμάρινα στοιχεία: διακοσμημένα πλαίσια σε ανοίγματα (πόρτες και παράθυρα), γεισώματα και φουρούσια κάτω από το πρέκι των ανοιγμάτων, ανάγλυφες πλάκες και ενσωματωμένα στην τοιχοποιία οικόσημα· η χρήση του μαρμάρου στα κτήρια της Μάρπησσας εμφανίζεται αρκετά διαδεδομένη, τόσο στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και στα αρχοντικά κτήρια του οικισμού όσο και στα λαϊκά σπίτια από τον 15ο αιώνα.

6. Μιντιλούνια ή μεντελούνια: πλάκες που εξέχουν από τις τοιχοποιίες και είχαν τη χρήση «ραφιού». Τα συναντάμε στον εξωτερικό χώρο. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ακουμπούσαν επάνω τους την κανάτα με το νερό, για να δροσιστεί από τον αέρα.

7. Μπουντί – Μπαλκόνι: Αμφότερα ήταν σχετικά σπάνια και μικρά, τόσο λόγω της στενότητας των δρόμων όσο και της έλλειψης τεχνογνωσίας στη στήριξη εξωστών με μεγαλύτερο βάθος. Στηρίζονταν σε ξύλινα ή μεταλλικά φουρούσια που εξείχαν των τοιχοποιιών.

8. Πεζούλες: Αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του δημόσιου χώρου των νησιωτικών οικισμών, είναι χαμηλοί λιθόκτιστοι τοίχοι με ύψος 25-45 εκ και βάθος 30-60 εκ., προσαρμοσμένοι στη βάση των προσόψεων των κτηρίων, χρησιμοποιούμενοι ως καθιστικά.

9. Φούρνος: Είχε τη μορφή του σημερινού ξυλόφουρνου. Αποτελούνταν από έναν ημισφαιρικό χώρο με άνοιγμα που σφραγιζόταν με σιδερένιο καπάκι.

1. Καμάρες: Χρησιμοποιούνταν για τη διεύρυνση του εμβαδού του εσωτερικού χώρου, καθώς είχαν ρόλο/επιτελούσαν τη λειτουργία κεντρικού δοκαριού που στήριζε τα δοκάρια της οροφής. Η κατασκευή της καμάρας (τόξου) μοίραζε την απόσταση ανάμεσα σε δυο τοίχους, ώστε να είναι δυνατή η γεφύρωση και στέγαση των εκατέρωθεν τμημάτων με τα υπάρχοντα μέσα (φίδες), χωρίς να διχοτομείται ο υποκείμενος χώρος.

2. Παραθύρες ή ντουλάπια ή ερμάρια ή θυρίδες: Πρόκειται για εσοχές στον τοίχο, με πέτρινα ή ξύλινα ράφια που χρησίμευαν για την τοποθέτηση των λιγοστών αντικειμένων καθημερινής χρήσης. Τα ερμάρια, πολλές φορές, είχαν πορτάκι ξύλινο και φιλοξενούσαν τα πιο εύθραυστα αντικείμενα, όπως τα γυαλικά.

3. Παροστιά: Ήταν το μαγειρειό των σπιτιών και βρισκόταν είτε μέσα στο χώρο της κατοικίας, είτε σε στεγασμένο βοηθητικό χώρο. Αποτελούνταν από μια επίπεδη πέτρα με δυο κάθετα στοιχεία ύψους περίπου 10 εκατοστών. Ανάμεσά τους, άναβαν τη φωτιά και πάνω τους, τοποθετούσαν το μπακίρι, τη σιδερένια κατσαρόλα, ή το πήλινο τσουκάλι, με το φαγητό της ημέρας. Η φωτιά της παροστιάς – ελλείψει άλλου θερμαντικού μέσου – ζέσταινε και την κατοικία κατά τους χειμερινούς μήνες.