Οι “κατοικιές” της Μάρπησσας

από την αρχιτέκτονα και εκπαιδευτικό Δρ. Καρολίνα Βασιλικού (Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ).

Οι “κατοικιές” ή “καθοικιές” ήταν τα λεγόμενα εξοχικά σπίτια, διάσπαρτα έξω από το χωριό της Μάρπησσας, τα οποία περιείχαν χώρους διημέρευσης και πρωτογενούς παραγωγής, χρήσιμους για το δούλεμα της γης.

Κατασκευασμένα από υλικά που βρισκόντουσαν στον τόπο, σαν την πέτρα ή την πλιθιά, φτιάχνανε μικρές γειτονιές, όπως αυτή του Λαού, που βρίσκεται κάτω από το Ναό του Αγ. Μόδεστου (ο Άγιος των αγροτών), στα νότια του χωριού. Αποτελούνταν συνήθως από ένα “περιβολάκι” με καρποφόρα δέντρα, φρούτα και λαχανικά, έναν με δύο χώρους διημέρευσης για τον ύπνο, ξεχωριστό κτίσμα για το κουζινάκι, και μια σειρά από κτίσματα φτιαγμένα από ξερολιθιές ή “τοιχογυρίσματα” ή “μάντρες”, όπου μέσα φυλάγονταν τα ζωντανά. Πολλές από τις “κατοικιές” διέθεταν ένα στρογγυλό αλώνι, ένα πατητήρι για το σταφύλι και την παραγωγή κρασιού, τη μάντρα για τα ζώα, το κοτέτσι με τις γούρνες για το πότισμα των ζώων, το στάβλο για τα μουλάρια και το γαϊδούρι, τον αχερώνα, για α αποθηκεύεται το άχυρο μέχρι επάνω, καθώς επίσης κι ένα φούρνο για το καλοκαιρινό ψωμί, αποθήκες, πηγάδια (με το μάγκανο), τη στέρνα για το νερό των ζώων και το πλυσταριό για το πλύσιμο των ρούχων.

Οι χώροι αυτοί χρησιμοποιούνταν κυρίως κατά τις περιόδους του θέρους, της σποράς, του τρύγου, του μαζέματος της ελιάς και της επεξεργασίας του κριθαριού και πολλές φορές αποτελούσαν τον βασικό τόπο διημέρευσης των αγροτών. Κατά την Κατοχή πολλοί κάτοικοι του χωριού έμειναν στις “κατοικιές” τους. Σήμερα κάποιες από τις “κατοικιές” παραμένουν αποθήκες ή “βουλίζουν” σιγά σιγά, ενώ άλλες ανασκευάζονται και διατηρούνται.

• H “κατοικιά”: αυτόνομο “εξοχικό” σπίτι εκτός οικισμού, για παραγωγή
  τροφής.
• Τα πινάκια: ένα μέτρο παραγωγής 8-10 οκάδες, σαν μεγάλη ξύλινη χύτρα.
• Αχεριές: κάθε μάτσα χόρτου με το δρεπάνι δενόταν με βέργες για μεταφορά.
• Ο όργος: το όργωμα του χωραφιού, και η εποχή του οργώματος.
• Μάντρες: ο χώρος που κοιμόντουσαν και τρώγανε τα ζώα το βράδυ.
• Γιαλάδες: οι γαλατούσες αγελάδες που ήταν καλές για άρμεγμα.
• Ξαλιχνίζω: ανεμίζω το αλωνισμένο μιγάδι (μείγμα σιταριού και κριθαριού).